تهدید پل های تاریخی با فرونشست زمین در اصفهان
بن ایر: سالهاست كه خیلی از كارشناسان محیط زیست خطرات و نتایج شوم و غیرقابل جبران خشكی رودخانه زاینده رود را به مسئولان گوشزد می كنند. عواقبی كه صدمات بزرگی را به پیكره اصفهان زده و آینده ای مبهم و پرخطر را پیش روی این شهر تاریخی و خاص قرار داده است.
به گزارش بن ایر به نقل از ایسنا، پدیده نامبارك خشكی زاینده رود به مثابه تنها منبع تامین آب شرب و كشاورزی اصفهان، در دهه ها و خصوصاً در سال های اخیر منجر به فرونشست زمین در نقاط مختلف استان شده است، تا جایی كه امروز شاهد ترك هایی بر پیكره بعضی از ساختمان ها در نقاط مختلف شهر هستیم كه به قول كارشناسان ناشی از خشك شدن سفره های آب زیرزمینی، تهی شدن آبخوان ها و در نهایت فرونشست زمین است.
بنابر گزارش های رسمی و غیررسمی، درحال حاضر بخش هایی از مناطق شمالی، شمال شرقی و شمال غربی اصفهان و حتی برخی نقاط مركزی و حواشی زاینده رود به سبب خشكی نشانه هایی از فرونشست نمایان شده است. به اعتقاد محمد سیاری، عضو بنیاد ملی نخبگان معضل كاهش چشمگیر آب های زیرزمینی و به دنبال آن فرونشست زمین، تهدیدی جدی برای حیات اصفهان در آینده ای نزدیك است و خطر فرونشست زمین با میزان نزدیكی و دوری هر منطقه از سطح رودخانه ارتباطی مستقیم دارد. آنچه در ادامه می خوانید گفت وگوی ایسنا با كارشناس مطالعات آب های زیرزمینی شركت آب منطقه ای اصفهان است.
در حال حاضر پدیده فرونشست زمین در اصفهان شكل گرفته، اما سابقه این پدیده در ایران و خصوصاً در استان به چه زمانی بازمی گردد؟
چنانچه گفته میگردد پدیده فرونشست زمین با توسعه كشاورزی بوجود آمد. این پدیده اولین بار در ایران در سال 76 و در دشت رفسنجان شروع شد و در اصفهان باز در همان سال در منطقه مهیار شمالی مشاهده شد و در ادامه به اردستان، كاشان، گلپایگان و دامنه رسید. این معضل در شهر دامنه فاجعه بار بود، تا جایی كه در این منطقه كه دارای گنداب بود و حتی از بارش خوبی برخوردار بود به سبب رونق و توسعه كشاورزی شاهد افزایش برداشت آب بیشتر از توان منطقه بودیم. باید توجه داشت كه بیشتر از 90 درصد آب مصرفی در كشور در بخش كشاورزی است، اما توسعه بی رویه كشاورزی و سوء مدیریت در آن سبب حیف و میل شدن آب و بروز چنین فاجعه ای در شهر دامنه و یا دیگر مناطق شد.
با این شرایط الان وضعیت آب های زیرزمینی در استان چگونه است؟
برای پایش سطح آب های زیرزمینی شبكه های پایش كیلومتری وجود دارد كه از راه حفر چاه های مشاهده ای میزان آب ها اندازه گیری میگردد. این كار یكی از رسالت های دفتر مطالعات شركت های آب منطقه ای كل كشور است كه به صورت ماهانه انجام میگردد.
در حال حاضر چند چاه مشاهده ای در استان وجود دارد؟
حدود 900 حلقه چاه مشاهده ای در استان اصفهان وجود دارد كه به تدریج به تعداد آنها اضافه شده است، اما قدیمی ترین این چاه ها مربوط به سال 60 است.
بنابراین مطابق بررسی های موجود وضعیت افت و فرونشست زمین در استان چگونه است؟
در حال حاضر بیشترین افت تجمعی در اصفهان مربوط به منطقه مهیار شمالی است كه طی 36 سال اندازه گیری شده و متوسط افت سالانه آن یك متر و 25 سانتی متر تعیین شده است. یعنی افت تجمعی این منطقه 45 متر و 17 سانتی متر بوده و بیشترین فرونشست را در مقایسه با سایر مناطق داشته است. در شهر دامنه باز طی 34 سال، این میزان به 37 متر و 97 سانتی متر رسیده است. پس از آن شهر گلپایگان طی 24 سال به میزان 25 متر و 10 سانتی متر افت داشته است. این میزان در مناطقی كه حفر چاه های كشاورزی صورت گرفته رشد بیشتری داشته است.
با این شرایط حجم آب های زیرزمینی موجود در استان چقدر است؟
از حجم مطلق این منابع آماری در دست نیست، اما تغییرات آنها اندازه گیری شده است. به صورت متوسط تا مهرماه سال 96، افت استان اصفهان 38 سانتی متر بوده و متوسط كسر مخزن سالانه به 321 و 55 میلیون مترمكعب رسیده كه رقم بسیار زیادی است. بیشترین میانگین افت سالانه در 10 سال اخیر باز مربوط به آبخوان گاو تپه در محدوده مطالعاتی كمه بوده كه یك متر و 97 سانتی متر است.
با بررسی های انجام شده علت اصلی فرونشست زمین در استان اصفهان چیست؟
عامل اصلی این پدیده در سال های اخیر برداشت بی رویه از سطح آبهای زیرزمینی بوده است و عامل موثر در آن، بافت و جنس رسوبات زیرسطحی است. اگر رسوبات ضخامت زیادی داشته باشد با كاهش سطح آب، اساسا فرونشست زمین اتفاق می افتد.
این میزان در نقاط مختلف شهر بر چه اساسی تعیین می شود؟
از سوی سازمان نقشه برداری یك متولی برای رصد میزان فرونشست ها در كل كشور تعیین شده است كه مطابق آخرین گزارش ها، مناطق شمال شرق و شمال غرب اصفهان به سبب برخورداری از ضخامت رسوبات بیشتر نسبت به قسمت های مركزی كه رودخانه از آنجا عبور می كند، با فرونشست شدیدتری روبرو شده است. در مناطق دورتر از رودخانه باز جنس لایه ها ریزتر و منابع بیشتری برای برداشت وجود دارد، اما به سبب اینكه منبع تغذیه وجود ندارد و بارش ها باز به وضوح كاهش یافته، فرونشست بیشتری رخ می دهد. در واقع قسمت های مركزی شهر به سبب نزدیكی به رودخانه از رسوباتی با دانه های درشت و شنی برخوردار می باشد و به این دلیل در مقایسه با مناطق دیگر از فرونشست كمتری برخوردار می باشد. مثلا در محدوده پل خواجو ضخامت رسوبات 20 تا 30 سانتی متر است، از طرف دیگر تابحال هر سال حدودا رودخانه به مدت یك ماه جریان داشته است و این مسئله سبب شده تا آبخوان ها باردیگر احیا و منافذ پر شود و در نهایت خطر فرونشست باز اندكی كاسته می شود.
آیا ضرورتی برای جلوگیری از توسعه و ساخت و ساز در مناطقی در معرض فرونشست بیشتر، احساس می شود؟
بله. شركت های آب منطقه ای با اندازه گیری مستمر افت ها و دشت هایی كه در معرض خطر افت بوده اند، توسعه و بهره برداری در این مناطق را ممنوعه اعلام نمود. مثلا كاشان از دوران قبل از انقلاب بعنوان یك منطقه ممنوعه اعلام شد، اما متاسفانه برداشت های خیلی زیادی در همین دشت های ممنوعه وجود دارد و به این مسائل توجهی نمی گردد.
در شرایط موجود چه اقداماتی برای برای بازگرداندن تعادل به آبخوان ها می توان انجام داد؟
طی چند پارسال طرح ملی تعادل بخشی با هدف مبارزه با فرونشست و احیای آبخوان ها در حال اجرا شدن است. این طرح شامل آیتم های مختلفی همچون پر كردن چاه های غیرمجاز و تعدیل پروانه ها در جهت كاهش برداشت است، اما باز هم در سطح استان برداشت بسیار بالایی بیش از اندازه ظرفیت موجود از منابع آب انجام میگردد.
آماری از میزان برداشت ها وجود دارد؟
آمار تهیه شده از طرف دفتر حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای اصفهان نشان داده است كه در سال 96، 1022 حلقه چاه غیرمجاز و در سال 97 باز 379 حلقه چاه غیرمجاز در استان پر شده است، اما نكته مهم این است كه اگر تمام چاه های غیرمجاز باز پر شوند، میزان برداشت چاه های مجاز باز بسیار بیشتر از ظرفیت آبخوان است. بر طبق آمار حفاظت و بهره برداری، درحال حاضر حدود 4 میلیارد و 400 میلیون متر مكعب در سال برداشت وجود دارد كه تنها 400 میلیون مترمكعب آن غیرمجاز می باشد و حتی اگر این مقدار حذف شود، با 4 میلیارد مترمكعب برداشت مواجه هستیم كه برای رساندن آبخوان به سطح تعادل باید 3 میلیارد مترمكعب از برداشت ها كم شود. با نگاهی به گذشته باز مشاهده میگردد كه در اوایل انقلاب میزان برداشت ها حدود یك میلیارد مترمكعب بود.
با این شرایط از گزارشات بسیاری افزایش فرونشست زمین در اصفهان و شكاف و ترك های جدی در بدنه ساختمان های مسكونی نمایش شده كه خبر از وقوع خطر در آینده ای نزدیك می دهد. با این شرایط آینده اصفهان را چطور پیش بینی می كنید؟
با شرایطی كه حالا در راه آن قرار داریم، نمی توانیم از آینده فرار نماییم. چنانچه گفته شد در سمت شمالی اصفهان اوضاع بسیار بحرانی است و این به معنای رفع یا كاهش خطر از مناطق دیگر شهر نیست. اگر رودخانه به صورت مستمر خشك باشد طی چند سال آینده شاهد اثرات بسیار مخرب و غیرقابل پیش بینی بر كل شهر خواهیم بود. پل های تاریخی بااینكه بر روی رودخانه قرار دارند، اما از این بلا بی نصیب نیستند. اگر فرونشست زیادی در شمال شهر رخ دهد تاثیر خودرا بر مناطق مركزی باز خواهد گذاشت، بدین سبب شكی نیست كه فرونشست زمین خرابی های زیادی به بار می آورد كه البته هنوز كم و كیف آن معین نمی باشد.
پس احتمال فرونشست پل های خواجو، سی و سه پل و یا مساجد تاریخی اصفهان وجود دارد؟
بله و باید از امروز به فكر این مسئله باشیم تا از وقوع این فجایع بدتر جلوگیری نماییم.
برخی كارشناسان معتقدند ساختمان های واقع در در حاشیه زاینده رود بیشتر در معرض فرونشست قرار دارند و نشست و ترك های منازل مسكونی این منطقه بیشتر است.
اینكه عده ای برمبنای بازدیدهای میدانی مسئله ای را اعلام می كنند، مسئله ای جدا از اعمال نظر درباره كلیت آن مسئله است. آنچه بیان كردم كلیاتی درباره وضعیت فعلی اصفهان است و امكان دارد به صورت محلی اتفاقات خاصی ناشی از پدیده فرونشست زمین در اصفهان اتفاق بیفتد.
با این اوصاف تنها راه نجات اصفهان از فرونشست زمین به احیای زاینده رود وابسته است؟
بله؛ صد درصد. اگر رودخانه طی یكی دو سال آینده احیا نشود خطر بیشتر می شود، چونكه آب شربی كه حالا برای اصفهان تامین میگردد بیشتر از ظرفیت آبخوان های موجود این شهر است. هم اكنون اداره آب و فاضلاب كه تا پنج شش سال پیش نیازی به آب های زیرزمینی نداشت، با خشك شدن رودخانه ناچار به استفاده از این آبخوان ها شده است.
گفتگو از: ریحانه سجادی و فرناز كلباسی سرویس اقتصادی ایسنا-منطقه اصفهان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب