به یاد معمار و اندیشمند ایرانی ـ فرهاد احمدی در روز خاكسپاری اش
معماری كه از فروش آسمان می گفت و به آسمان رفت!
با شروع پیدایش هویت شلخته معماری كنونی شهرهای كشور، همواره یادآوری هویت معماری ایرانی، مورد بحث معماران مطرح كشور بوده است. فرهاد احمدی معماری بود كه توجه به مساله هویت، نگاه به گذشته و آموختن از راه مطالعه معماری تاریخی ایران از رویكردهای اساسی وی در معماری و به گمان او چاره اصلی برای وضعیت امروز معماری ایران بود. به قول او «تنها با حل مبحث بحث برانگیز هویت می توانیم شاهد تحولی شگرف در معماری ایران معاصر باشیم». حالا او رفته ولی اندیشه و تفكر او باقی است و باشد كه روزی به مرحله انجام برسند.
به گزارش بن ایر به نقل از ایسنا، فرهاد احمدی ـ مهندس معمار و عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی ـ بعد از ماه ها مبارزه با بیماری سرطان بامداد سه شنبه ۱۱ شهریور ماه در سن ۷۰ سالگی درگذشت.
آیین خاکسپاری این هنرمند و مدرس دانشگاه امروز پنجشنبه، ۱۳ شهریور ماه در قطعه هنرمندان بهشت زهرا با رعایت پروتکل های بهداشتی انجام شد.
احمدی موفقیت های مختلفی را در عرصه بین المللی به دست آورده بود؛ معمار منتخب ایران در BIANUAL-GOLF بینال گلف معماری در امارات ـ دوبی در ارتباط با هویت و معماری نوین و معرفی طرح ها، دریافت نشان و لوح زرین رتبه اول طراحی ابنیه دولتی و عمومی، معمار منتخب آسیا درBIANUAL-ROROS معماری در نروژ به سبب طراحی مرکز فرهنگی دزفول قسمتی از این عناوین است.
همچون آثار مطرح این هنرمند می توان به مرکز فرهنگی دزفول، ساختمان سفارت ایران در سئول، طرح سفارت ایران در استهکلم، ساختمان مرکز فرهنگی فرشچیان اصفهان که کاندیدای جایزه آقا خان شد، طرح تالار شهرداری و مجموعه خدمات شهری تبریز و... اشاره نمود.
مرحوم احمدی سال ۱۳۲۹ در شهر آبادان متولد شد. او فارغ التحصیل رشته مهندسی معماری و شهرسازی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۶ شمسی بود. احمدی همچون معماران معاصر ایران به شمار می آمد که طرح های خودرا با گرایش آکادمیک و مبتنی بر اصول نظری تبیین شده ای طراحی می کرد و با تاکید بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا، معماری خاصی را پدید آورده بود.
بطور کلی فرهاد احمدی در دو دهه گذشته در کنار آموزش معماری و مسئولیت های دیگر خود، حدود ۳۰ طرح ارائه کرد که اغلب آنها در حد ملی بوده اند و مضمون فرهنگی داشته اند. فرهاد احمدی از سال ۱۳۶۰ شمسی عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی شهید بهشتی بود.
آنچه در ادامه می خوانید مرور گفت وگویی است که خبرنگار ایسنا یک سال قبل با این هنرمند داشته است.
تابستان سال قبل بود که روی موضوع آلودگی بصری شهری کار می کردیم. در این راستا با معماران مختلفی برای طرح پرسش هایمان تماس گرفتیم و یا حضوری نزد آنها رفتیم. یکی از این معماران فرهاد احمدی بود که با دعوتش به دفتر او رفتیم و ساعاتی را به بحث درباره موضوع آلودگی بصری شهری در بعد معماری پرداختیم.
این معمار برجسته که خود بر حفظ هویت معماری ایرانی تاکید داشت نکات کلیدی و ارزشمندی را عنوان نمود که حالا به بهانه درگذشت او باری دیگر آن مصاحبه را نشر می دهیم.
وقتی که معماری لاکچری شمرده شد!
به فرهاد احمدی گفتیم که بعضی از معماران معتقد هستند، شاید ۱۰۰ سال زمان ببرد تا باردیگر فضایی آرام در تهران ایجاد شود. با خنده اظهار داشت: شاید به ۱۰۰ سال نیاز نباشد و یک عامل طبیعی همه این آلودگی ها را از بین ببرد.
او درباره عواملی که این آلودگی ها از آن زاییده شده است افزود: بعد از اختتام جنگ به دنبال توسعه در کشور بودند. برای این کار به فعالیت بساز بفروشی که شاید ساده ترین راه توسعه برای ایرانی هاست، روی آوردند که اقتصاد کشور را هم راه می اندازد. البته در خیلی از بخش های جهان نیز مدت هاست که بساز بفروشی نگاهی اقتصادی است؛ چون با بخش های مختلفی در تولید، ارتباط دارد و تولید شغل می کند. اما در آن زمان برنامه ریزی جامعی در زمینه تولید مصالح در حد نیاز و همین طور ارتقای تکنولوژی ساخت در داخل کشور صورت نگرفت و به ویژه موارد تجملی در ساختمان با در آمدهای نفتی از خارج وارد می شد.
او افزود: البته چون مساله توسعه به صورت زیر بنایی مطرح نبود، در مساله ساخت و ساز نیز به تدریج گرایش به تجمل و اصطلاحا لاکچری در پاسخ به نیاز طبقه جدید نوکیسه که از رانت ها ودرآمدِ واردات متکی بر پول نفت فربه می شدند سرعت گرفت و حتی برای ساختمان های میان مایه الگو شد و بدین ترتیب با اتکا به اقتصاد مصرفی ناشی از درآمدهای نفتی در جامعه، معماری به تدریج تبدیل به یک امر لاکچری و سوداگرانه شد؛ چون لازمه این لاکچری بودن را استفاده از بهترین مصالح و تجهیزات می دانستند. در نتیجه واردات به صورت فراگیر باب شد و مساله ساختمان به یک صنعت وابسته تبدیل شد و توسعه ملی دراین زمینه نقش ضعیفی یافت.
این معمار اضافه کرد که مسئولان و مدیران به جهت اینکه بساز بفروشی بتواند ادامه پیدا کند، اجازه دادند که شهرها آغاز به بزرگ شدن کنند. او توضیح داد: اینکه برای ساخت و ساز بیشتر بناهای مسکونی یا اداری مجوز صادر کنند یک مساله است، بحث دیگر عواملی مانند حمل و نقل، خدمات، مسائل ایمنی، انواع آلودگی در شهر، سرانه های فضای سبز و... است که باید در این راستا در نظر بگیرند. توجه به این عوامل در شهرسازی و مساله توسعه پایدار نقشی اساسی دارد ولی متأسفانه نادیده انگاشته شد؛ بنا بر این تهران به حد غیر قابل کنترلی از شرایط زیست خارج شد و دیدگاه سوداگرانه در ساخت و ساز نه پاسخ به زندگی با کیفیت انسانی، بلکه به تمامی شهرهای بزرگ و کوچک ایران نیز کشیده شد.
طرح جامع تهران چه شد؟
وی در ادامه به نقش شهرداری ها و دیگر سازمان ها در شرایط به وجود آمده پرداخت و اظهار داشت: بعنوان نمونه وزارت نیرو به جهت اینکه تولید آب و برق داشته باشد و بتواند به سایر شهرها منتقل کند، از بودجه های ملی استفاده نمود. شهرداری ها نیز به جهت اینکه درآمد خودرا به دست بیاوردند، اهتمام کردند امورات خودرا با گرفتن تعرفه های ساخت و ساز بگذرانند. آقای کرباسچی زمانی که شهردار تهران بود، از طرح جامع تهران، بدون آنکه هیچ قانون جدیدی جایگزین آن شود، عبور کرد؛ در نتیجه برای مدتی چیزی به نام طرح جامع وجود نداشت، همانطوری که سازمان برنامه ملغی شد و این مساله سبب هرج و مرج جدی در ساخت و ساز شد.
این معمار بیان کرد که «امروزه می بینیم در تمای سطح یک قطعه زمین کوچک برجی ساخته شده که نه به دسترسی های آن فکر شده و نه به زیرساخت ها. در ابتدا تعرفه ساخت چنین ساختمان هایی خیلی ارزان ارائه می شد که در نهایت سبب خیز برداشتن دلال ها و به وجود آمدن یکسری تولیدکننده یا ابرسازنده شد که تعادل اقتصادی جامعه را به هم ریختند. این افراد تمام شعارهایی را که از شروع انقلاب درباره بحث های طبقاتی و اقتصادی مطرح بود، زیر پا گذاشتند.
در نهایت یک طبقه نو کیسه ای به وجود آمد که قسمتی از آنها کسانی بودند که به سبب واردات در بازار رشد کردند و بخشی نیز بساز بفروش ها بودند.»
او با بیان جملات بالا افزود: در این بین تنها چیزی که مطرح نبود آینده شهر و حقوق اجتماعی مردم بوده بعد از دوران بازسازی به تدریج تجاوز به حقوق اجتماعی بی مهابا آغاز شد و شهروندان نادیده گرفته شدند. مردم آفتاب، محرمیت، فضای باز و آرامش و آسایش و سلامت خود در خانه شان را به بهای متراکم سازی سوداگرانه شهر و فربه شدن گروهی نوکیسه از دست می دادند و می دهند و حتی تا اتمام ساخت یک برج که می تواند چندین سال به طول کشد، می بایست متحمل انواع مزاحمت و آلودگی شوند و در طول این مدت اگر همسایگان آن بنای متراکم یا برج، خانه شان بدلیل خاکبرداری و عملیات سنگین ساختمانی آزار نبیند، اساسا گرفتار صدمات جدی جسمی روانی می شوند. تمام چیزهایی که با ساخت آن بنا اتفاق می افتد، برای این است که عده ای در جریان این مسائل متمول شوند و روز به روز به شکاف های اجتماعی بیشتر دامن بزنند. این یک اقتصاد بیمار و غلط است که بدون توجه به جوانب و عواقب آن همه گیر شده است.
احمدی اضافه کرد: در این ساخت و سازها هیچ گاه به نیاز سکونت شهروندان پاسخ داده نشده است. خیلی از این فضاهای مسکونی اداری تجاری که نه فقط توسط بخش خصوصی بلکه با رانت های نهادها و موسسات دولتی ساخته شده و مورد استفاده قرار نگرفته اند و در صورتیکه هزاران جوان در شهرها بی خانه هستند، واحدهای مسکونی وسیع بسیار ساخته می شوند و از فضاهای سکونت کوچک شهری خبری نیست؛ در صورتیکه در این جا باید مساله پاسخگویی به نیاز شهروندان باشد نه فربه سازی سوداگران. البته بروز این اتفاقات در کشوری که برنامه جامعی ندارد بعید نیست.
احمدی اظهار داشت که آلودگی بصری شهری تنها یکی از لطمه های بدون مطالعه عمل کردن در شهر است؛ برای اینکه ده ها لطمه دیگر در جامعه و اقتصاد اتفاق افتاده است.
او افزود: البته در دوره مدرن تمام شهرهای توسعه یافته که در آن زمان در حال توسعه بودند، به سمت متراکم شدن حرکت کردند. آنها نیز در دوره هایی تجارب نامطلوبی داشتند ولی چون به جدیت، پی آمدها بازنگری می شد، اهتمام کردند راهکارهای جایگزین بیابند. ولی ما زمانی که مسیرهایی را به اشتباه می رویم، آنها را نقد نمی نماییم و جرأت این را نداریم که به دنبال چاره هایی متفاوت و نتیجه بخش برای جامعه برویم. من به همراه دیگر دوستان، عضو جلساتی جهت بررسی ساختمان های ویژه شهر تهران هستم و تلاش می نماییم تا ساختمانی که میلیاردها برای آن هزینه می شود، حداقل سیمایی مطلوب داشته باشد، ولی در نهایت موفق نمی شویم؛ چون از ابتدا طرح مساله اشتباه است و پرداختن به ظاهر مساله، مشکلی را حل نمی کند.
این معمار نتایج نحوه شهرسازی و ساختمان سازی را مهم تر از عاملی مانند آلودگی بصری تلقی نمود و اظهار داشت: زمانی که یک ساختمان بلند را کنار خانه های کوچک راه اندازی می کنید، چند اتفاق می افتد؛ اولا در مدت ساخت لطمه های زیادی به همسایگان می زند، پس از اتمام ساختمان، تعداد رفت و آمد و اتوموبیل و توقف در اطراف آن بشدت افزایش می یابد و تراکمی به وجود می آید که لطمه زننده است. باتوجه به افزایش تعداد واحدهای مسکونی، بتدریج افراد ناشناس بیشتری در محله حضور پیدا می کنند و شهر گرم تر و آلوده تر می شود و ساختار جمعیتی محله ها کاملا به هم می ریزد. در شهرهایِ واجد برنامه، این مسایل به تدریج قانون مند شده اند و ضوابط شهری و نحوه ساخت و ساز، به تناسب با توسعه یافتگی به حقوق شهروندان اهمیت می دهد. مثلا اگر قرار باشد ساختمان بلندی ساخته شود تنها در بخش معین و با شرایط خاصی ممکنست مجوز بگیرد، همین طور با جدیت از بافت های تاریخی که نشانگر مقیاس انسانی، فرهنگ و هویت شهر است حفاظت می شود و زیر ساخت های شهری بویژه حمل و نقل و پی آمدهای محیط زیستی آن مورد توجه قرار می گیرد و بسترهای طبیعی با دقت نگهداری شده و توسعه می یابند.
او افزود: قطع درختان که منشاء تنفس شهری است و دادن مجوزهای بحث انگیزی به نام برج باغ، می تواند از ابداعات ما بشمار آید خصوصاً که مادر سرزمین خشک و دشواری زندگی می نماییم و هر درخت با مرارت جان می گیرد. از طرفی ساختمان های بلندی که تحت تأثیر جریان مدرنیته در شهرهای نوین در حال توسعه ایجاد می شود، طبق ضوابطی که اغلب توسط همان مشاوران خارجی سفارش می شود، دارای محوطه سازی های جانبی هستند و پیش بینی های لازم جهت حل دسترسی ها و جریان ترافیکی در آنها می شود. نه آنکه در بر یک خیابان ۱۲ متری جواز ۵۰ طبقه بدهیم و نه فقط محوطه ای ایجاد نشود بلکه به معبر هم تجاوز شود و ترافیک سنگینی را نیز به معبر تزریق کند.
رابطه متقابل دولتی ها و خصوصی ها
این معمار تفکر تیول داری در مدیریت دولتی و بخش های خصوصی در ساخت و ساز شهری را مساله اصلی ایجاد بی نظمی شهری دانست و اظهار داشت که به صورت نانوشته وحدتی بین این دو به وجود آمده است.
او افزود: این امر نشان میدهد که طرح آمایشی برای کشور وجود ندارد، که بر اساس عدالت اجتماعی و پراکنش متعادل امکانات و ثروت در کشور باشد. در واقع هر نهادی مجوز این را دارد که با تاکید بر منابع و امکانات و نفوذ خود به صورتی توسعه دست زند و نهاد هماهنگ کننده به صورت توافقی عمل می کند نه به شکل جامع نگرانه. برای مثال شرکت گاز فکر می کند که وظیفه اش این است که از محل منابعش در سر تاسر کشور گازرسانی کند و اگر پول اضافی داشت با توافق با مشاوران و پیمانکاران خارجی یک ابر سازه بادید سمبلیک برای این نهاد بسازد که البته می شود با پولش خیلی از مشکلات کشور مثل ساخت مدارس و یا خدمات عمومی را تامین کرد در واقع آنها به این توجه نمی کنند که این تنها منبع مادی کشور باید صرف ضروریات مردم شود. این در حالیست که یک نهاد نظامی که تنها فرصت تنفسی در شمال شهر را در اختیار دارد آنرا ملک شخصی خود تلقی می کند و با توافق به نهادهای دیگر به تدریج چیزی از آن برای مردم باقی نمی ماند، که به این شیوه مدیریت تیول داری می گویند.
در یک طرح آمایشی جامع در یک کشور توسعه یافته منابع به صورت نسبی مربوط به کل مردم هستند و امکانات به شکل مناسب و نسبتا متعادلی حتی برای روستاها در نظر گرفته شده است تا مردم مجبور نباشند برای ضروریات اولیه به شهرها مراجعه کنند؛ و یا شاهد مهاجرت ها و خالی شدن قسمتی از کشور باشند. البته همه این اتفاقات ناشی از نظام مدیریتی است که مطالبه گری و انتقاد اجتماعی را می پذیرد و تحت این فشارها اهتمام در پاسخگویی، افزایش حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی می کند.
او باز هم به بحث طرح جامع تهران اشاره نمود و اظهار داشت: در اینجا نه فقط طرح جامع قابل نقد اساسی است، بلکه طرح تفصیلی نیز مشکل دارد. به یک باره در شهرداری قانون جدیدی وضع می شود و می گویند دو طبقه تشویقی به آنچه که برای یک منطقه تعیین شده اضافه کنید، خب بنظر می رسد که این مقدار ساخت و ساز اضافی هم پول بیشتری از محل فروش تراکم نصیب شهرداری می کند و هم فضای سکونتی بیشتری تولید می شود، در حالی که اگر تاثیرات جانبی و طولانی مدت آنرا بررسی نمایند، متوجه خواهند شد که تا چه حد حق مردم را ارزان به فروش رسانده اند و چقدر مشکلات شهر را در تمامی ابعاد افزایش داده اند و نخواهند توانست با چندین برابر پول دریافتی آنرا ترمیم کنند. مدیریت شهری علاوه بر اضافه کردن تاثیرات منفی گفته شده در شهر، به صورتی نه فقط عرصه های باز شهری بلکه آسمان را نیز می فروشد و علاوه بر دادن زیر ساخت هایی مانند، آب، برق، تلفن، گاز، ارتباطات، ترافیک و... که به قول خودشان در همه موارد یارانه می پردازند (که معنایش این است که حقوق دیگران را تضییع و تبدیل به منافع سازندگان می کنند) و اگر مساله سود سرشار و تورم را هم به آن بیافزایند صاحبان این ساختمان ها را به منفعت مالی بالایی می رسانند؛ اینها نابرابری وحشتناکی ایجاد می کند، این نابرابری ها تنها در شکل و اندازه ساختمان ها نیست، بلکه در مسائلی مانند توسعه جامعه، عدالت اجتماعی، تخریب برگشت ناپذیر محیط زیست و امکان حیات و لذت بردن از شهر نیز است.
این هنرمند معمار اظهار داشت که حالا، با این دید سوداگرانه ای که پیدا کرده ایم، شهر کم تراکم را کلنگی و مستحق تخریب می دانیم.
وی همینطور دلال های ساخت و ساز را به کاراکتر پلنگ صورتی تشبیه کرد که در هنگام گرسنگی همه چیز را مانند مرغ بریان می بیند.
احمدی اظهار نمود که یک بساز بفروش زمانی که به شهر نگاه می کند، تمام ساختمان ها را بعنوان فرصتی برای تخریب و ساختن می بینند. البته مردم نیز گاهی اوقات با دیدن بالا رفتن قیمت زمین خود و فرسوده شدن خانه شان، طمع کار می شوند و خیلی راحت به ساخت های متراکم تن در می دهند.
او درباره از بین بردن بافت تاریخی شهری اظهار داشت: حالا بخش های باقی مانده از بافت تاریخی شهر را بعنوان یک بافت فرسوده و فرصتی برای متراکم سازی و بلندمرتبه سازی می بینند. بدین سان نه فقط تمام آن عوارضی که گفته شد افزوده می شوند بلکه سبب می شود تا خاطره تاریخی و ریشه شهروندان نیز از بین برود. حالا نسل جدید نمی داند تهران چه بوده است و تصورش از شهر همین وضع کنونی است، در صورتیکه نسل قبلی برداشت دیگری از شهر دارد.
برای مثال پاکیزه سازی بعضی از ابنیه در خیابان انقلاب، یادآوری یک شیوه از معماری است که در یک دوره تاریخی در شهر تهران رایج بوده و بدان هویت می بخشیده که در شرایط کنونی خیلی از این بناها یا در معرض جایگزینی با ساختمان های ناهنجاری هستند، یا به شدت مندرس و یا در تهدید تخریب قرار دارند، بدین ترتیب چهره مهمترین خیابان شهر ناموزون شده است. البته گاهی اوقات میراث فرهنگی به صورت گزینشی کارهایی می کند مثلا جلوی تخریب خانه علیزاده را در الهیه گرفت برای اینکه این ساختمان نیز می رفت تا تبدیل به یکی دیگر از برج های نامطلوب تهران شود. ولی مگر میراث می تواند جلوی تخریب چند خانه از این نوع را بگیرد؟ با کدام پول؟ این امر باید با یک تفکر و فرهنگ همراه باشد و به قانون تبدیل گردد. همانطور که گفتم طرح جامع و تفصیلی باید تغییر کند. البته اگر هم تغییر کند، ممکنست تنش های اجتماعی به وجود آورد؛ چون به یک عده حقوق غیر مشروعی داده شده که از راه بساز بفروشی ثروتمند شوند. این خودش مسئله ای است که مدیریت شهری از آ ن واهمه دارد؛ چون یک حقی را به ناحق به مردم داده شده و حالا نمی توان آنرا پس گرفت.
احمدی اظهار داشت که «خیلی از افرادی که در کار بساز بفروشی هستند باور دارند این امر درست است و حتی در توجیه می گویند که مثلا شهرهای تاریخی اروپایی شش طبقه بوده اند، اما توجه نمی کنند که اولا در همان دوره ها شهرهای ما به دلیلهای زیادی بجز موارد خاص بیش از دو طبقه نبوده و همین طور در آن شهرها زمانی که انقلاب فرانسه روی داد و باغات و کاخ های اشراف و سلطنتی مصادره شدند، در هیچ کدام از آنها بساز بفروشی نشد و آنها را بعنوان تنفس گاه ها شهری و اموال عمومی جهت استفاده مردم حفظ کردند. در صورتیکه بعضی از بنیادها در این سال ها اغلب باغ های مصادره شده در شمیرانات یا حتی مرکز شهر را گرفتند، یا فروختند و یا درخت ها را قطع کردند، جای آنها ساختمان های متراکم و نامطلوب ساختند.»
حل این مشکلات اراده قوی می خواهد
«من در اینکه اتفاقی بیفتد و شرایط شهرسازی و معماری ما بهتر شود، امید چندانی ندارم. این امید نه به مدیریت کنونی می رود و نه هیچ مسئول دیگری که بیاید و بگوید که تا الآن هرچه کرده ایم اشتباه بوده و از حالا آنرا متوقف می نماییم. چون به قدری تصمیمات صحیح و اعمال آن حاشیه دارد که عملا اجرای آنرا ممکن نمی سازد.
جامعه کنونی تغییر کرده است و در این سال ها روحیه سوداگری و فرصت طلبی رشد کرده و اغلب برای منافع بیشتر به حقوق هم تجاوز می کنند. این امر در مساله ساده رانندگی تا ساخت و ساز دیده می شود. حل این مشکلات یک اراده قوی و برنامه درست می خواهد.»
این معمار افزود: تا زمانی که راه تفکر و نقد بسته شده باشد، هیچ اتفاق خاصی دراین زمینه در هیچ دوره ای نخواهد افتاد. این مشکلات باید از راه علمی حل شود و نه سیاسی. مثلا در صداوسیما بجای خیلی از مطالب که پخش می شود، بگویند که قوانین شهرسازی باید چگونه باشد.
او درباره سرمایه گذاران ساختمان های بلند نیز اظهار داشت: بسیاری از ساخت و سازهایی که می بینید را سازمان های مختلف انجام می دهند، درواقع با پول خود روی یک پروژه ساختمانی سرمایه گذاری نمی کنند. مثلا بیمه یا بانک ها پول مردم را می گیرند و برج می سازند. درواقع فکر می کنند از این راه می توانند به مردم سود پول بدهند، در حالی که در بحرانی قرار داریم که این فرمول ها جواب نمی دهد ولی باز هم بی توجهند و برج می سازند. الآن که ساختمان گران شده باید دید چقدر در بازار خرید و فروش می شود، چه کسی می آید متری ۵۰ تا ۶۰ میلیون خرید و فروش کند. مگر چقدر قدرت خرید در جامعه وجود دارد؟ مسکنی که متری دو تا سه میلیون در جامعه ساخته اند، الان متری ۱۰ تا ۱۲ میلیون شده است. کدام جوانی می تواند با این بیکاری و وضعیت اقتصادی چنین مسکنی را خریداری کند؟
ساخت ساختمان های ایرانی چه اصولی داشته است؟
احمدی در ادامه ی این گفت و گو گریزی به ساخت بنا در پیش از ورود مدرنیته به ایران زد و اظهار داشت: در طول تاریخ دو اصل زیبایی شناسی را دنبال کرده ایم. در دوره سنت، مساله هارمونی و هماهنگی مطرح بوده است. علت هم این بوده که آثار به وجود آمده از یک زمینه برخاسته بودند و جبرهایی که در بستر بوده، اجازه نمی داده اینها در تضاد قرار بگیرند. مثلا در یزد ساختمان ها همه خشتی بوده اند. خشت هم چون مقاوم نیست باید به صورت توده های ضخیم استفاده می شده و به جهت اینکه این کار را انجام دهند، باید از مصالح زیادی از خاک استفاده می کردند که آن هم سنگین است نمی توان جا به جا کرد. برای همین در همان محل بنا برای ساخت خانه، خاک استحصال می کردند و ساختمان را می ساختند. درواقع خانه یزدی را از داخل زمینش می کنند، آب می زنند و همان جا بر هم سوار می کردند. این امر با اقلیم آنها هم متناسب بوده است. معماری سنتی ما خواسته یا ناخواسته مهدگرا است که به شما با حداقل مداخله آسایش می دهد.
او افزود: در قدیم زمانی که در داخل حیاط خود، خانه ای می ساختید همسایه شما اصلا متوجه نمی شد؛ چون دیواره ها ضخیم بودند و آن زمان از ماشین خاصی هم برای ساخت خانه استفاده نمی شد. از لحاظ ارتفاع نیز، مثلا لازم بوده خشت را تا یک یا دو طبقه بالا ببرند و یا به صورت خاصی طاق بزنند و همین جلوگیری از مزاحمت می کرده است.
در بخش های دیگر جهان نیز هارمونی در معماری وجود داشته است، به دنبال تحولات مدرن در غرب به تدریج مساله زیبایی شناسی تئوریزه شد. از طرفی در هر دوره چیزی به اصول زیباشناسی و ساختمان سازی اضافه می شد، آنها نیز به صورت هماهنگ و هارمونیک عمل می کردند تا اینکه به دوران مدرن رسیدند. اصولا مدرنیته خود یک امر ساختارشکن است و در آن تفاوت یا بدعت بعنوان اصل تلقی می شد، در صورتیکه هنوز بیانیه های ایدئولوژیک در آن وجود داشت.
این معمار می گوید که کم کم با نهادینه شدن مدرنیته و تغییراتی در فرهنگ شهرنشینی در اروپا و به جهت اینکه بتوانند توسعه و کیفیت شهر را کنترل کنند، دانش شهرسازی که از رنسانس به ترتیبی مطرح بود قوام جدی گرفت و طرح های جامع پدید آمد.
او اضافه کرد که «در شهرسازی مدرن صحبت از این بود که در سنت، حیاط، خانه یا کوچه اختصاصی است، درحالی که حالا می توان کوچه ها را با هم جمع کرد و بزرگراه ساخت و یا حیاط های خصوصی را جمع کرد و پارک ایجاد کرد و زمین های مصنوعی ساخت و بر روی آنها خانه ها را قرار داد و مسایل بسیار دیگر برای تحقق پذیری مکانی برای وقوع رفاه جامعه به وجود آورد. بدین سبب الگوی جدیدی در شهر سازی پدید آمد که برمبنای آن شهرها رشد کردند. مثلا در یک محله تعداد داروخانه، سوپرمارکت و یا فاصله پیاده آنها را از منازل و یا ایستگاه اتوبوس در نظر گرفته شد. این اصول در ایران نادیده گرفته شده و در دهه ۴۰ در ایران متوجه شدند که باید یک طرح جامع و تفصیلی تنظیم کنند و در نهایت در دهه ۵۰ یک طرح جامع برای تهران طراحی شد و یک سری قانونمندی به وجود آمد که تا مدتی پس از جنگ ادامه داشت ولی در زمان باز سازی به اسم توسعه، این طرح جامع را زیر پا گذاشتند.»
این معمار اظهار داشت: شهرهای بزرگی که ساخته ایم، جدا از اینکه مصرفی هستند، همه بمب ساعتی اند. از طرفی آمار جرم و جنایت بالا رفته چون اصلا مشخص نیست آدم ها مربوط به کجا هستند. مهاجرت ها وجابجایی ها مسایل فرهنگی را تحت تاثیر قرار داده اند.
آیا می توان معماری ایرانی را پیاده کرد؟
فرهاد احمدی با اعلان اینکه قبل از این تلاش نموده تا از معماری ایرانی بیاموزد، در عین حال توضیح داد: مفهوم این نیست که معماری سنتی را تکرار کنید، بلکه باید از فلسفه، محتوا و دیدگاه در تاریخ آموخت. نه اینکه یک ساختمان جدید را کاملا با تقلید از سنت بسازیم. البته ساختمان جدید نیز می تواند برمبنای آموخته هایی از معماری ایرانی باشد. در برخورد با این مساله می شود دو کار کرد؛ اول اینکه اگر همت نماییم آن چیزهایی که از تاریخ برایمان به جا مانده را مرمت و فعال نماییم. دوم با توجه به این که به دلیلهای موقعیت جغرافیایی، ما همیشه در معرض تعامل با فرهنگ های گوناگون بوده و از آنها آموخته ایم، از یک سو این مسیر تاریخی را به دقت مورد بررسی قرار داده، از طرف دیگر اهتمام در ادراک عمیق آن چیزی که جریان عمومی هستی شناسی درعرصه جهانی است و تاثیرات آنرا در ژانرهای معماری بین المللی بشناسیم و تلاش نماییم تا نوعی تالیف متفاوت و مربوط به این سرزمین پدید آوریم.
وی در ادامه به بناهای رومی در تهران پرداخت و اظهار داشت: معماران در ساخت بناهای شبه کلاسیک، اکثرا دستورالعمل های کلاسیک را نمی شناسند و تنها تقلید ظاهری وخارج از اصول از آن می کنند. این ها بناهایی هستند که تنها نشانه های ضعیف و تقلیدی را در نمایشان دارند و درون بنا هیچ ارتباطی با بیرون آن ندارد. این سبک معماری به سبب داشتن قدمت بالا، تجمل و تعلق به فرهنگ تاریخی غرب، برای جامعه نوکیسه موجد نوعی تفاخر و بیان طبقاتی است. البته این مساله در امریکا نیز وجود دارد و بسیاری از سلبریتی ها ترجیح می دهند در کاخ های کلاسیک و به اصطلاح لاکچری زندگی کنند. ولی تفاوت آنها این است که این زیباشناسی مربوط به عقبه فرهنگی خودشان است و بناها لااقل با رعایت اصول و دقت ساخته می شوند.
منبع: بن ایر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب