کتابخانه های ایران باستان میراثی که تاریخ از ما پنهان کرد
به گزارش بن ایر، یک عتیقه شناس و پژوهشگر ایران باستان اظهار داشت: شواهد دیرینه شناسی ثابت می کند ایرانی ها باستان نویسنده داشتند و کتابخانه ها نقش کلیدی در انتقال دانش بازی کرده اند
به گزارش بن ایر به نقل از مهر، علیرضا جعفری زند در نشست تخصصی با عنوان «رد پای کتاب و کتابخانه در ایران باستان» که شامگاه پنجشنبهدر شهر کتاب بهار اصفهان برگزار گردید، ضمن اشاره به پرسش همیشگی محققان و علاقمندان تاریخ اظهار داشت: چرا نام نویسندگان ایران باستان در منابع موجود ثبت نشده است؟ چرا وقتی از هخامنشیان سخن می گوییم، مورخان یونانی مانند هرودوت و ژنوفون را نام می بریم؟ ما باید شواهد دیرینه شناسی را بررسی نماییم تا به این پرسش پاسخ دهیم که آیا تاریخ نگاری در ایران باستان وجود داشته یا خیر.
مستندات هخامنشی نشان دهنده تاریخ نگاری در دربار
وی به دوره هخامنشیان و بایگانی تخت جمشید اشاره نمود و اظهار داشت: در خزانه تخت جمشید بیشتر از ۷۰ هزار لوح به دست آمده که حدود ۳۶۰۰ لوح در باروی تخت جمشید کشف شده است. این الواح به طور عمده به ثبت مزد کارگران اختصاص داشت اما اطلاعات بسیار ارزشمندی در رابطه با ساختار اجتماعی، مرخصی زایمان، پرداخت حقوق و زندگی روزمره کارگران ارائه می کرد.» وی اضافه کرد: «ملتی که این همه اطلاعات را ثبت می کند اساسا علاقه به نوشتن و ضبط رویدادها داشته است. نمونه دیگر کتیبه بیستون است که داریوش در بند یازدهم آن اشاره می کند که پیروزی هایش بر دشمنان توسط تاریخ نگاران مستند شده و به ساتراپی های مختلف ارسال شده است.
این دیرینه شناس اضافه کرد: متون داریوش حتی بر روی پاپیروس در مصر نیز یافت شده است. این امر نشان داده است که ایرانیان باستان از ابزارهای نوشتاری متنوع برای ثبت رویدادهای خود بهره می بردند.
وی ضمن اشاره به حمله اسکندر به ایران و حضور مورخان و نقاشان همراه وی اظهار داشت: موزاییک های به دست آمده در پمپئی، با مستندات هخامنشی تطابق دارند و نشان می دهند ایرانیان در مستند کردن تاریخ و رویدادهای مهم تبحر داشته اند.
دشواری حفظ متون قبل از اسلام و خط پهلوی
جعفری زند به دوران بعد از اسلام پرداخت و اظهار داشت: بعد از حمله اعراب، خط پهلوی بعنوان خط کفر تلقی شد و خیلی از متون مکتوب از بین رفت. نمونه آن کتاب های پهلوی بود که توسط طاهریان و دیگر حکام محلی در نیشابور و مناطق مختلف جمع آوری و نابود شد. حتی نسخه های نفیس مانند کلیله و دمنه نیز در معرض لطمه قرار گرفت.
وی اضافه کرد: ابن ندیم و همزه اصفهانی بعنوان منابع تاریخی به ما کمک می کنند تا ردپای این متون را شناسایی نماییم، اما نسخه های اصلی خیلی از کتاب ها دیگر موجود نیستند.
این پژوهشگر ایران باستان اضافه کرد: در جستجوهای دیرینه شناسی تا به امروز هیچ نسخه کاغذی یا پاپیروسی از دوران قبل از اسلام کشف نشده است، اما نامه ها و پوست نوشته های کشف شده در غار هستی جان دلیجان نشان داده است ایرانیان با سواد و آشنا به نوشتار بوده اند.
کتابخانه ها و نقش آنها در ایران بعد از اسلام
وی ضمن اشاره به کتابخانه های دوران اسلامی اظهار داشت: در دوران صفویه و قاجار، کتابخانه های گوناگونی در اصفهان وجود داشت. شاردن، جهانگرد فرانسوی، کتابخانه مدرسه چهارباغ را مشاهده کرده است که متاسفانه خیلی از کتاب ها بعد از یورش افغان ها نابود شدند. بعضی از نسخه ها نیز به دست افراد محلی و یهودیان جمع آوری شد و به فروش رفت.
جعفری زند اظهار داشت: این حوادث نشان داده است که ایران همواره از حمله و غارت مصون نبوده و همین مورد موجب از بین رفتن خیلی از کتابخانه ها و آثار مکتوب شده است.
وی ضمن اشاره به کتابخانه سارویه اظهار داشت: این کتابخانه در اصفهان تعداد زیادی پوست نوشته داشت که در زمان ابومشر بلخی و سپس حمزه اصفهانی گزارش شده است. بیشتر این متون به خط یونانی و پهلوی بوده و بعد از مدتی به سبب شرایط تاریخی و اجتماعی از میان رفته اند.
کاوش های دیرینه شناسی و اهمیت مستندات ایرانی
جعفری زند به اهمیت جستجوهای دیرینه شناسی در شناخت تاریخ کتاب و کتابخانه اشاره نمود و اظهار داشت: جستجوهای انجام شده در تپه اشرف، قلعه تبرک و دیگر نقاط اصفهان نشان داده است که خیلی از کتابخانه ها و متون قبل از اسلام در زیر خندق ها و تپه ها پنهان شده بودند. متاسفانه جستجوهای نظام مند در ایران نسبت به کشورهای همسایه بسیار محدود بوده است.
وی اضافه کرد: در مقایسه با عراق، که ده ها هیات اروپایی و آمریکایی درحال کاوش هستند، ایران در این عرصه عقب مانده است و هنوز خیلی از مستندات تاریخی و کتابخانه های باستانی کشف نشده اند.
این دیرینه شناس اضافه کرد: با تمام این محدودیت ها، شواهدی وجود دارد که نشان داده است ایرانیان باستان نویسنده و تاریخ نگار داشته اند. فردوسی در شاهنامه از خدای نامه ها بهره برده و آثارش بر مبنای منابعی است که امروز موجود نیستند. این امر نشان داده است که نوشتار و کتابخانه در ایران باستان نقش مهمی داشته است.
آموزش، نگارش و میراث فرهنگی ایران باستان
جعفری زند به نقش آموزش و کتابخانه ها در ایران باستان اشاره نمود و اظهار داشت: در دوران هخامنشیان، کودکان آموزش سوارکاری، جنگجویی و سواد می دیدند. در دوران اسلامی نیز مدارس و مساجد مانند نظامیه بغداد و اصفهان دارای کتابخانه بوده اند تا علوم مختلف تدریس و محفوظ بماند.
وی اضافه کرد: اوستا به شکل سینه به سینه حفظ می شد تا از نابودی در آتش جلوگیری شود و خط ویست دبیره نیز برای ثبت دقیق صداها و متون دینی به وجود آمد. این نشان داده است که ایرانیان همواره به نگارش و حفظ دانش اهمیت می دادند.
این دیرینه شناس اشاره کرد: باتوجه به یافته های باستان شناسی، متون تاریخی و شاهنامه فردوسی، میتوان نتیجه گرفت که ایران باستان دارای تاریخ نگاران و نویسندگان بوده و کتابخانه ها نقش کلیدی در حفظ و انتقال دانش ایفا می کردند. بااینکه خیلی از نسخه ها از میان رفته اند، اما ردپای نوشتار و کتابخانه در تاریخ ایران باستان قابل شناسایی است و پژوهش های آینده می تواند ابعاد بیشتری از این میراث فرهنگی را روشن سازد.
کتابخانه های ایران باستان و میراث گمشده
وی اظهار داشت: خیلی از آثار یونانی و رومی که در دوران هخامنشیان و بعد از آن وجود داشته، امروز در دسترس نیستند و تنها از راه نقل مورخان همچون آریستولیس و آریان می توانیم به محتوای آنها پی ببریم. حتی در یونان نیز تنها بخش کمی از آثار به دست ما رسیده است و این وضعیت در ایران باستان نیز کمابیش مشابه بوده است.
جعفری زند در رابطه با دوران عباسی و تسامح مذهبی اظهار داشت: از زمان خلافت هارون الرشید تا مامون، زمینه رشد علمی و فرهنگی برقرار شد. ایرانیان و مسلمانان، زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان در مناظرات علمی و فلسفی شرکت می کردند و این فرصت موجب ظهور دانشمندان و نویسندگان ایرانی شد.
وی اضافه کرد: این آزادی اندیشه تا دوره نهضت ایرانیا ادامه داشت و بعدها با شروع جنگ های مذهبی و محدود شدن آزادی ها، تولید و نگارش آثار علمی و ادبی کاهش پیدا کرد.
تأثیر ترجمه ها و فرهنگ یونانی بر ایران
این پژوهشگر ایران باستان در قسمت دیگری اظهار داشت: خیلی از متون فلسفی و علمی یونان به زبان عربی ترجمه شد و در دوران عباسی به ایرانیان و دیگر جوامع منتقل شد. این مترجمات زمینه ایجاد حکمت و دانش نوین در ایران و نیز پیشرفت علوم پزشکی، فلسفه و ادبیات را فراهم نمود.
وی اضافه کرد: کمبود منابع قدیمی تر سبب شد که نویسندگان و دانشمندان ایرانی بر ترجمه و بهره برداری از آثار یونانی و رومی تمرکز کنند.
کاوش های دیرینه شناسی و حقیقت های تاریخی
جعفری زند تاکید کرد که مستندات تاریخی تنها با جستجوهای دیرینه شناسی قابل تأیید است همینطور یافته های دیرینه شناسی نشان داده است خیلی از آتشکده های ایران تا قرن چهارم هجری همچنان برپا بوده اند و تصور تخریب کامل آنها توسط اعراب درست نیست. همینطور یافته ها نشان داده است که بقایای کاخ ها، تپه ها و آثار نظامی در اصفهان و دیگر نقاط ایران، اطلاعات دقیقی در رابطه با سازمان و زندگی اجتماعی دوره های مختلف ارائه می دهند.
وی ضمن اشاره به اهمیت صیانت از آثار باستانی اظهار داشت: بدون مراقبت و بودجه کافی، خیلی از جستجوهای دیرینه شناسی لطمه می بینند و بخشی از میراث فرهنگی از بین می رود.
این دیرینه شناس نمونه هایی از پروژه های نیمه تمام یا در معرض خطر اصفهان، همچون زیرگذر عبدالرزاق و کاخ جهان نما را یادآوری کرد و بر نقش رسانه ها در ممانعت از تخریب آنها تأکید نمود.
به طور خلاصه وی به دوره هخامنشیان و بایگانی تخت جمشید اشاره نمود و گفت: در خزانه تخت جمشید بیشتر از ۷۰ هزار لوح به دست آمده که حدود ۳۶۰۰ لوح در باروی تخت جمشید کشف شده است. این الواح به صورت عمده به ثبت مزد کارگران اختصاص داشت اما اطلاعات بسیار ارزشمندی در ارتباط با ساختار اجتماعی، مرخصی زایمان، پرداخت حقوق و زندگی روزمره کارگران عرضه می کرد. وی افزود: اوستا بشکل سینه به سینه حفظ می شد تا از نابودی در آتش جلوگیری شود و خط ویست دبیره هم برای ثبت دقیق صداها و متون دینی به وجود آمد.
منبع: بن ایر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب