گزارش بن ایر؛
افق میراث فرهنگی ایران ضعف ها و راهبردها
به گزارش بن ایر، میراث فرهنگی ایران شامل میراث ملموس و ناملموس طبیعی و فرهنگی گرفتار ضعف ها وتهدیدها، فرصت ها و نقاط قوت زیادی است. وزارت میراث فرهنگی با بررسی این نقاط، ده راهبرد را برای آن در نظر گرفته است.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ میراث فرهنگی ایران طبق طبقه بندی های رسمی ملی و بین المللی به دو بخش میراث فرهنگی و میراث طبیعی تقسیم می شود که میراث فرهنگی آن نیز شامل میراث ناملموس و ملموس است. ایران تا کنون در عرصه میراث فرهنگی ملموس که شامل ابنیه و بافت ها و اشیای تاریخی و فرهنگی می شود، بیش از ۳۴ هزار اثر دارد که از این تعداد ۱۴ هزار بنای تاریخی، ۱۹ هزار محوطه، ۱۱۶ بافت و ۱۹۲ محدوده تاریخی بافت های شهری است. اما در عرصه میراث منقول نیز ۲۴۲۵ شیء ثبت شده دارد و ۷۸ هزار شیء تاریخی و فرهنگی. بیشترین آثار غیرمنقول ثبت ملی شده ایران در استان فارس قرار گرفته و استانهای البرز و هرمزگان هم کمترین آثار ثبت شده را دارند. در استان فارس بیش از ۱۶۰۰ بنا و در استان البرز کمتر از ۲۰۰ بنا به ثبت ملی رسیده است. اما هر کدام از این میراث ثبت ملی شده دارای عرصه ها و حرایمهایی هستند که برای هر کدام ضوابطی در نظر گرفته شده است. عرصه این آثار شامل محدوده ای تاریخی و فرهنگی می شود که به عنوان میراث فرهنگی غیر منقول در لیست میراث ملی به ثبت می رسد و مبنای عمل همه اقدامات حفاظتی و معرفی اثر است. اما حریم هم محدوده ای پیرامون و بلافصل اثر است که بمنظور حفاظت و یکپارچگی و موجودیت اثر رسمیت یافته و مشمول ضوابط عمومی و اختصاصی تعیین شده می شود. در حقیقت ضوابط حریم مبنای عمل اقدامات عمرانی، زیربنایی و محیطی در محدوده اثر است.
بیش از هزار میراث طبیعی ثبت شده در ایران از آنجائیکه قسمتی از میراث فرهنگی کشور به میراث طبیعی اختصاص دارد باید اظهار داشت که در این زمینه نیز تا کنون یک هزار و ۱۵۴ اثر همچون مناظر طبیعی، درختان کهنسال، بقایای دیرین شناختی جانوری و گیاهی و عوارض بی نظیر و کم نظیر جغرافیایی و نمونه های باارزش گیاهی و رویشگاههای آن ثبت شده اند.
نشانه هایی که جوامع امروزی از فرهنگ خود بجای می گذارد نیز شامل میراث معاصر است در عرصه میراث فرهنگی ناملموس نیز ایران دارای بیش از سه هزار عنصر است که شامل سنت ها و نمودهای شفاهی، هنرهای اجرائی و نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی، دانش و رفتارهای مربوط به طبیعت و کیهان و مهارت در هنرهای دستی سنتی می شود. اما غیر از این دو گروه، در کل مساحت ایران میراث صنعتی، معاصر، دیجیتال، میراث زیر آب، مدرن و فرهنگی نیز وجود دارد. بدین سبب طبق این دسته بندی می توان حتی نشانه هایی که جوامع امروزی از فرهنگ خود بجای می گذارند تا آیندگان دور را از خاصیت های فرهنگی خود آگاه کنند؛ شامل میراث معاصر است. در این بخش میراث مدرن نیز شامل بناها و مجموعه هایی خواهد شد که عماری مدرن دارای ارزش فناوری، ارزش اجتماعی و هنری و زیبایی شناسی دارد. ۲۶ عنصر جهانی ایران میراث ایران فراتر از کشور است. تعدادی از این آثار در لیست های جهانی ثبت شده اند. چون ایران با بیان پیوستن به کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو تا کنون توانسته ۲۴ اثر فرهنگی و دو اثر طبیعی را به ثبت جهانی برساند و این بدان مدلول است که این میراث نه فقط متعلق به همه مردم ایران بلکه متعلق به همه مردم جهان فارغ از نژاد، مذهب، ملیت خاص است و حتی همه دولت ها موظف به حفظ و نگهداری از آن هستند. درست مانند میراث ناملموس جهانی که ایران با الحاق به کنوانسیون ۲۰۳۳ یونسکو تا کنون ۲۱ عنصر را به ثبت رسانده است. ثبت این تعداد عنصر در لیست میراث جهانی باعث شده تا جایگاه ایران در بین کشورهای دارای میراث جهانی ملموس با ۲۶ عنصر فرهنگی و طبیعی امسال به جایگاه دهم برسد. میراث ناملموس جهانی در عرصه میراث ناملموس نیز ایران پرونده های ملی زیادی دارد که آنرا به یونسکو به عنوان میراث کشورمان ارائه کرده است مانند ردیف موسیقی ایرانی که در سال ۸۸ ثبت جهانی شد. در سال ۸۹ مهارت سنتی بافت فرش کاشان، مهارت سنتی بافت فرش فارس، هنر آئینی نمایشی تعزیه، آئین های پهلوانی و زورخانه ای و موسیقی بخشی های خراسان جهانی شد. در سال ۹۰ پرونده مهارت های سنتی دریانوردی با لنج ایرانی و نقالی به عنوان هنر قصه خوانی ایرانی نظر کارشناسان را به خود جلب کرد و در سال ۹۱ نیز آئین قالی شویان مشهد اردهال عنوان جهانی، گرفت.
چوگان بازی سوار بر اسب همراه با موسیقی و روایتگری در سال ۹۶ و مهارت سنتی ساختن و نواختن دو تار در سال ۹۸ و برنامه ملی برای پاسداری از هنر خوشنویسی سنتی نیز در سال ۱۴۰۰ جهانی شدند. در این بین برای آنکه بعد از سال ها، یونسکو محدودیت هایی برای ثبت های جهانی و پرونده های ملی اعمال کرد، پرونده های ملی با سهمیه اندکی مواجه گشتند اما همچنان استقبال از پرونده های چند ملیتی زیاد بود. ایران هم از این فرصت بهره برده و به ثبت این نوع پرونده ها پرداخت به عنوان مثال در سال قبل ساختن و نواختن عود، با همکاری ایران و سوریه، یلدا با همکاری افغانستان، سوزن دوزی ترکمن با همکاری ترکمنستان، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی با همکاری ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، ترکیه و آذربایجان ثبت جهانی شدند.
در سال ۹۹ مراسم زیارت تادئوس مقدس، در همکاری مشترک میان ایران و ارمنستان و هنر نگارگری با همکاری ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در صدر نشست. هنر ساخت و نوازندگی با کمانچه به عنوان یک ساز زهی آرشه ای با همکاری ایران و آذربایجان در سال ۹۶ نظر ارزیابان را به خود جلب کرد و در سال ۹۵ هم پخت نان نازک و فرهنگ مشترک؛ لواش با همکاری آذربایجان، ترکیه، قزاقستان و قرقیزستان جهانی شد. در سال ۸۹ نیز نوروز با همکاری ۱۲ کشور جهانی شد منتها با مدیریت ایران. به واقع می توان اظهار داشت که طی سال های اخیر کوشش برای نشان دادن وجه جهانی ایران با میراثی که در اختیار دارد، بیشتر شده است. حتی گاهی این تلاش ها برای بالا بردن جایگاه آماری آثار جهانی، سبب برخی انتقادها نیز شده است و آن هم متوجه بخش حفاظت است. منتقدان می گویند آیا به همان اندازه که کوشش برای ثبت جهانی است؛ از این آثار هم محافظت خواهد شد؟ ضعف ها و تهدیدها اینها قسمتی از سوالاتی است که منتقدان دارند اما وزارت میراث فرهنگی در یک تحلیل وضعیتی از حوزه میراث فرهنگی نقاط قوت و ضعفی را بررسی نموده و برای آنها ده راه حل داده است. نقاط ضعف شامل این موارد است: ناکارآمدی و عدم تناسب ساختار تشکیلاتی رسمی با تکالیف حوزه معاونت میراث فرهنگی، ضعف در حفاظت و پشتیبانی حقوقی برای پیگیری مخاطرات و تخریب آثار تاریخی، ضعف هماهنگی بین بخشی در درون وزارتخانه، کمبود نیروی انسانی متخصص و ساختارمند نبودن توانمندسازی نیروی انسانی موجود، عدم تناسب ضوابط مالی، بودجه ای با نیازهای حوزه میراث فرهنگی. عوامل تهدید نیز شامل این موارد بوده است که میراث فرهنگی ملی و جهانی را در برمی گیرد: ضعف در پذیرش مرجعیت حوزه میراث فرهنگی و انجام وظایف قانونی حفاظت توسط سایر دستگاه های اجرائی، افزایش تصاعدی جرایم و تبلیغات بدون مجوز مقابل میراث فرهنگی در فضای مجازی ارجحیت توسعه بر صیانت از میراث فرهنگی در سیاست های اجرائی کشور و وجود تعارض منافع گروهی، کمبود سطح سواد میراثی، شناخت و باور و اجماع عمومی نسبت به میراث فرهنگی به عنوان رکن توسعه پایدار فرهنگی و اقتصادی، عدم به روز رسانی قوانین باتوجه به تغییرات سیاست های عمرانی و توسعه ای کشور، وجود مقررات مانع جذب نیروی انسانی برای موزه های تازه تأسیس و نامشخص بودن وضعیت حرائم. راهبردهای میراث فرهنگی ده راه حل وزارت میراث فرهنگی شامل موارد زیر است: تحقق حکمرانی و جایگاه فرابخشی نهادی، افزایش سواد میراثی جامعه، مرجعیت بخشی به میراث فرهنگی، استانداردسازی و ارتقای زیرساختهای حفاظت و گردشگری، ایجاد صنعت معرفی میراث فرهنگی و گسترش تولید محتوای چند رسانه ای، ارتقای جایگاه ایران در مناسبات فرهنگی جهان، بهره گیری از ظرفیت تشکل های غیر دولتی، توسعه سرمایه گذاری بخش خصوصی، ایجاد نهضت خوانش، تبیین و روایتگری و بازدید از موزه ها و بناها به مثابه کالای فرهنگی اولویت دار در نزد مردم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب