مسجد جامع ارومیه جلوه ای بی نظیر از هنر ایلخانی در آستانه ثبت جهانی
بن ایر: به گزارش بن ایر، مسجد جامع ارومیه در انتظار ثبت در لیست جهانی است و آن چه این بنا را منحصربه فرد می کند، محراب حریری شکل آن است.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ مساجد همواره از گذشته مراکز تجمع و بناهایی مهم در بین مردم بوده اند و اغلب در بازارها یا معابر عمومی قرار داشتند. در هر دوره تاریخی بعد از اسلام، این اماکن در بهترین شکل و با زیباترین نقش ها و سلیقه های معماری ساخته می شدند. نمونه های گوناگونی از مساجد جامع در ایران وجود دارد که گواه این ادعاست؛ یکی از آنها مسجد جامع ارومیه است که همچون مسجد اولجایتو با زیبایی و شکوهی منحصربه فرد ساخته شده است. این مسجد در مجاورت بازار ارومیه قرار دارد و از سه طرف به معابر عمومی متصل است.
پوریا پیری، راهنمای بنای تاریخی مسجد جامع ارومیه، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار نمود: قدمت مسجد جامع ارومیه به دوران خلافت عباسی، یعنی بیشتر از هزار سال پیش بازمی گردد. در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم» تألیف محمد بن احمد شمس الدین مقدسی هم به وجود این مسجد اشاره شده و نویسنده یادآور شده که خود به این مسجد آمده است.
وی اضافه کرد: گنبد این مسجد متعلق به دوره سلجوقی و هم دوره با بنای تاریخی «سه گنبد» در ارومیه است؛ یعنی حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد. ارتفاع این گنبد از کف تا سقف ۱۸ متر است. این مسجد نه تنها از نظر گنبد، بلکه از نظر محراب هم اثری منحصربه فرد به شمار می آید؛ چون که در داخل آن محرابی متعلق به دوران ایلخانی قرار دارد که به عنوان اولین محراب ایلخانی جهان شناخته می شود. این محراب توسط شرف شاه تبریزی، معمار نامدار آن دوره، طراحی شده و دارای ۸ متر ارتفاع و ۵/۵ متر عرض است.
پیری افزود: در مقابل محراب ۷۷۰ ساله مسجد، حفاری های دیرینه شناسی صورت پذیرفت تا به این پرسش پاسخ داده شود که آیا این بنا قبل از تبدیل شدن به مسجد، آتشکده بوده است یا خیر. بدین منظور کاوش هایی انجام شد و هرچند آثاری از دوره ساسانی به دست آمد، اما هیچ نشانه ای از آتشکده در آن یافت نشد. در قسمت بیرونی مسجد هم مدرسه ای دینی قرار دارد که قبل از سال ۱۳۷۲ در محوطه آن حوضی بزرگ وجود داشت و قناتی از کنار آن عبور می کرد و به کوه های اطراف می رسید.
وی اضافه کرد: در شبستان مسجد ۴۰ ستون وجود دارد که ستون های سمت راست گرفتار انحراف هستند. پیشتر برای مرمت این ستون ها از سنگ و ساروج استفاده شد؛ اما در گذشته داخل ستون ها چوب به کار رفته بود و زیر سقف هم با چوب پوشیده می شد تا تعادل سازه را حفظ کند. با برداشته شدن این چوب ها، در اثر زلزله، ستون ها کج شدند. یکی از زیباترین بخش های مسجد جامع ارومیه، محراب آن است. این محراب بزرگ و گچ بری شده در ضلع جنوبی گنبدخانه و در محل محراب قدیمی به شکل برجسته و الحاقی ساخته شده است. محراب مسجد جامع ارومیه در کنار محراب اولجایتو از نفیس ترین محراب های ایران به شمار می آید و در زمره پرکارترین، بزرگ ترین و قدیمی ترین محراب های گچ بری دوران ایلخانی قرار دارد. این اثر پرارزش در سال ۶۷۶ هجری قمری به دست هنرمند برجسته، عبدالمؤمن بن شرف شاه تبریزی، خلق شده است. خطوط به کاررفته در کتیبه های محراب شامل خط کوفی و ثلث بوده و متن آنها از آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر اسلام (ص) و نام سازنده محراب برگرفته شده است. در حاشیه بیرونی محراب، آیه ۲۵۵ و بخشی از آیه ۲۵۶ سوره بقره به خط کوفی گچ بری شده است. همینطور در حاشیه داخلی، کتیبه ای به خط ثلث شامل آیات ۱ تا ۱۲ سوره مؤمنون دیده می شود. در جایگاه پیشنماز هم کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد که آیه ۱۸ سوره آل عمران را به شکل گچ بری دربرمی گیرد. این مسجد با مساحت یک هزار و ۵۰ مترمربع در سال ۱۳۱۴ به ثبت ملی رسیده است. یکی از بخش های چشم گیر محراب، توری های گچی آن است که از سخت ترین و پیچیده ترین وجوه هنری در هنر گچ بری بحساب می آید. به نظر می آید هدف شرف شاه تبریزی از خلق این توری های ظریف، نشان دادن بقایای محراب قدیمی تر با استفاده از هنر دست بوده است. از دیگر شواهد وجود محرابی قدیمی تر در این بنا، خط نسخ به کاررفته در کتیبه های دور گنبدخانه و حاشیه محراب است. افزون بر این، رسم الخط های مختلفی از دوره های تاریخی متعدد همچون صفویه و قاجاریه در این مسجد به یادگار مانده است.
به گفته حیدری، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی، بر طبق شواهد، در زمان برگزاری محراب کوچک تر، دو پنجره به عنوان نور گیر که قرینه آنها در نقطه مقابل محراب قابل رویت است وجود داشته اما بعدها با بزرگ تر شدن محراب، پنجره ها حذف و به جای آن ۲ دریچه کوچک برای رفع رطوبت محیط و تبادل هوا تعبیه شده است.
بخش هایی از این مسجد در زمان ایلخانی و حمله مغول ها دستخوش تخریب و ویرانی قرار گرفت اما بعدها باردیگر بازسازی شد؛ این مسجد در دوره زندیه هم مرمت و بازسازی شده است و در دوره صفویه هم بخشهایی از آن برای یک مرتبه دیگر مورد بازسازی قرار گرفت؛ آخرین بازسازی های این مسجد مربوط به سالیان بعد از انقلاب است.
این مسجد به همراه مسجد روستای حسنلوی نقده در لیست کاندیداهای ثبت جهانی هستند و به قول مدیرکل میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی باید ایرادات آن رفع گردد.
به طور خلاصه این محراب توسط شرف شاه تبریزی، معمار نامدار آن دوره، طراحی شده و دارای ۸ متر ارتفاع و ۵/۵ متر عرض است. پیش تر برای مرمت این ستون ها از سنگ و ساروج استفاده شد؛ اما در گذشته داخل ستون ها چوب به کار رفته بود و زیر سقف هم با چوب پوشیده می شد تا تعادل سازه را حفظ کند. قسمتهایی از این مسجد در زمان ایلخانی و حمله مغول ها دستخوش تخریب و ویرانی قرار گرفت اما بعدها بار دیگر بازسازی شد؛ این مسجد در دوره زندیه هم مرمت و بازسازی شده است و در دوره صفویه هم بخشهایی از آن برای یک بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت؛ آخرین بازسازی های این مسجد در ارتباط با سالیان پس از انقلاب است.
منبع: bonair.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب